15/10/2020

Over foto's en schilderijen of: wat is realisme eigenlijk?

Een foto is een weergave van wat zich voor de lens van de fotograaf bevond, maar is tegelijkertijd van een andere orde dan datgene wat is gefotografeerd. Het gefotografeerde doet door de foto zijn intrede in de wereld van het beeld, met andere woorden: het wordt iets op een 'plaatje'. Het gaat als fotografisch beeld een eigen leven leiden en wordt beoordeeld volgens criteria waarmee fotografische beelden worden beoordeeld. Van snapshot tot 'kunstfoto': als beeld heeft elke foto een eigen karakter, met kwaliteiten en tekortkomingen, zowel technisch als qua benadering van het onderwerp. Over de criteria daarvoor blijft altijd discussie mogelijk Een foto is per definitie nooit een simpele en letterlijke afbeelding van een eendimensionale, als eenduidig op te vatten werkelijkheid ('de' realiteit). Elke foto is een vorm van verbeelding…. een benadering van het onderwerp door middel van hoofd, hart en hand van degene die de camera hanteert. De fotograaf wil meestal niet alleen iets vastleggen, maar ook iets zéggen met het beeld, een boodschap van welke aard dan ook overbrengen. Foto's zijn een manier om met elkaar te communiceren over de wereld om ons heen. Realisme in de schilderkunst moet, evenals fotografie, niet worden gezien als een poging om de werkelijkheid zo letterlijk mogelijk te benaderen in tegenstelling tot alle vormen van interpretatie en duiding van de werkelijkheid. Een als realistisch bestempeld kunstwerk is altijd evenzeer een visie op door de kunstenaar waargenomen elementen van een werkelijkheid. Al ligt de interpretatie of duiding er lang niet altijd overduidelijk bovenop. Gelukkig niet. Als je er werkelijk van uitgaat dat er een schilderkunstig 'waarheidsgetrouwe' weergave van de werkelijkheid, zonder interpretatie, mogelijk is, dan is dat een verkeerde inschatting van het menselijk waarnemingsvermogen en vermogen tot afbeelden. Als er al zoiets bestaat als 'de' waarheid of 'de' werkelijkheid (dus één, objectief kenbare werkelijkheid), dan is die zeker nooit door één mens te bevatten. Kunstenaars weten dat, intuïtief en door ervaring. Zij streven dan ook helemaal niet naar objectiviteit. Het mooie aan beeldende kunst vind ik dat daardoor juist een grote variatie aan persoonlijke visies zichtbaar wordt. Kunstenaars willen verhalen vertellen, ontroeren, troosten, shockeren, imponeren, de schoonheid dienen. Sinds de opkomst van modernistische kunststromingen in de westerse kunst van de 20e eeuw is er een groot overgangsgebied ontstaan tussen als min of meer figuratief en als min of meer realistisch bestempelde kunst. Waarvoor we het begrip realisme moeten reserveren is er sindsdien niet duidelijker op geworden. De term realisme is in combinatie met toevoegingen een eigen leven gaan leiden. Bekend zijn: magisch realisme, surrealisme, fotorealisme. Dat zijn geleidelijk hokjes geworden waarin kunstwerken nog steeds graag geplaatst worden. Minder gemeengoed is de term romantisch realisme. Sociaal-realisme is niet meer in de mode, maar is wel belangrijk geweest. En hoe moeten we het zogenaamde realisme van de schilders van de Gouden Eeuw duiden, met niet als de minste natuurlijk Rembrandt? Zijn de prachtige theatrale beelden van Rembrandt te bestempelen als realisme? Ze lijken wel levensecht. Is dat dan realisme? Ik dacht het niet. Het zijn maar een paar vragen. Mijn stelling is dat de term realisme niet meer voldoet, problematisch is geworden. We kunnen beter uit de voeten met de begrippen figuratie en abstractie. Over mijn werk Ik vertaal fotografische beelden naar het domein van de schilderkunst. Door het gebruik van verf kan ik het beeld op mijn manier laten spreken. Zowel hetgeen dat is gefotografeerd als de foto zelf (de eigenschappen van de foto) worden onderwerp van het schilderij door de manier waarop ik het fotografische beeld verwerk. Dat betekent dat ik geen afstand neem van de foto met de bewering dat mijn schilderij volledig vanuit mijn innerlijke wereld is ontstaan en dat de foto uitsluitend als geheugensteun diende. Ik adopteer de foto juist en probeer het fotografische beeld met verf opnieuw tot leven te brengen in mijn schilderij. Een van de belangrijke eigenschappen van foto's is de belichting, want in essentie is een foto een door licht getekend beeld. Zonder licht is er geen foto mogelijk. Foto's als basis voor mijn schilderijen geven mij vooral de mogelijkheid om het licht in het beeld te manipuleren. Een beeld wordt voor mij pas echt schilderkunstig interessant als het licht er een wezenlijke rol in speelt. Uit wat ik hier in deze tekst heb gezegd is hopelijk duidelijk geworden dat voor mij zeker niet het grote doel is dat mijn beelden als waarheidsgetrouwe weergave overkomen, wat dit laatste ook mag inhouden. Het belangrijkste is dat ik kies voor foto's die mij iets belangrijks vertellen, in elk geval iets wat ik belangrijk vind. Met een foto die ik schilder wil ik iets laten zien en iets zeggen. Met mijn manier van schilderen probeer ik de zeggingskracht van het beeld zo groot mogelijk te maken. _________________

Geen opmerkingen:

Een reactie posten